Những ngày Đại tướng Võ Nguyên Giáp làm báo

Năm 1991, Đại tướng Võ Nguyên Giáp được Hội Nhà báo Việt Nam tặng Huy chương Vì sự nghiệp Báo chí Việt Nam. Nhân dịp này, Đại tướng tâm sự: “Nghề báo là một nghệ thuật đầy hứng thú. Sau này khi đã chuyển qua công tác quân sự, tôi thấy làm một số báo cũng giống như tổ chức một trận đánh hiệp đồng. Đó là công việc luôn luôn khẩn trương. Phải phát hiện kịp thời mưu đồ, thủ đoạn của giai cấp thống trị; yêu cầu, tâm lý đa dạng và thường xuyên thay đổi của bạn đọc, nguyện vọng sâu xa của nhân dân, để biết mình phải làm gì”.

Nhà báo Võ Nguyên Giáp

Trên thế giới có lẽ hiếm có một vị tướng như Đại tướng Võ Nguyên Giáp: Viết hàng trăm bài báo, gần 100 luận văn có giá trị trên nhiều lĩnh vực…

Tác phẩm đầu tay của Đại tướng Võ Nguyên Giáp là bài "Đả đảo tên bạo chúa ở trường Quốc học!” (À bas la tyranneau du Collège!) được viết vào cuối tháng 7-1927, gửi tờ báo L'Annam xuất bản bằng tiếng Pháp ở Sài Gòn, nhưng không được đăng. Năm 1929, ông vào làm biên dịch tin tức cho Báo Tiếng dân do cụ Huỳnh Thúc Kháng là Chủ nhiệm. Lần theo bút danh của Võ Nguyên Giáp, người ta đã tìm thấy 27 bài đăng trên 36 số báo Tiếng dân. Các tác phẩm của ông đề cập đến những vấn đề vũ trụ luận, triết học, mâu thuẫn xã hội trong chế độ nô lệ, phong kiến, về nền nghệ thuật học bình dân, kinh tế... theo tư tưởng Mác-xít. Với bút danh Vân Đình, ông tích cực viết bài cho các chuyên mục: "Thế giới thời đàm", "Thế giới tọa đàm", phê phán "sự nghiệp của Quốc tế liên minh" chẳng làm được gì, chỉ nói suông. Đàm luận về tình hình thế giới, Võ Nguyên Giáp có tới 9 bài chuyên luận sâu và 3 bài liên quan về Trung Quốc, trong đó tập trung bình luận về những cuộc hỗn chiến liên miên giữa các tập đoàn quân phiệt Tưởng Giới Thạch, Phùng Ngọc Tường, Diêm Tích Sơn, đưa ra những dự báo chính xác về cuộc cách mạng giải phóng do Đảng Cộng sản Trung Quốc khởi xướng và lãnh đạo. Qua những bài bình luận sắc sảo của ông viết về các vấn đề quốc tế, về các lĩnh vực kinh tế, chính trị, quân sự, văn hóa, xã hội, quân sự, giáo dục, chứng tỏ tác giả có khối lượng kiến thức khá sâu rộng về nhiều mặt và bản lĩnh chính trị vững vàng, tư duy khoa học, cách mạng.

Theo Trung tướng Hồng Cư trong bài viết với nhan đề "Võ Nguyên Giáp-Nhà báo trong phong trào Mặt trận Dân chủ Đông Dương (1936 - 1939)", trong những năm 1936 - 1939, nghề chính của Đại tướng là dạy học ở trường Thăng Long, đồng thời ông cũng tiếp tục học trường Luật, nhưng phần lớn thời gian của ông lại dành cho hoạt động báo chí. Thời cơ Đại tướng Võ Nguyên Giáp trở lại làm báo là lúc Mặt trận Bình dân Pháp giành được thắng lợi trong cuộc Tổng tuyển cử ở Pháp. Thời đó, ở một góc ngã tư phố Tràng Tiền có đặt một bảng thông tin của ARIP (tên viết tắt của Agence de Radio, d’information et de Propagande: Hãng Phát thanh, Thông tin và Tuyên truyền). Hằng ngày đi dạy học qua đây, thầy giáo Võ Nguyên Giáp đều dừng lại. Một buổi chiều tháng 6-1936, tin thắng lợi của Mặt trận Bình dân Pháp được công bố. Tình hình đang chuyển biến theo chiều hướng thuận lợi, Võ Nguyên Giáp nghĩ ngay tới chuyện ra một tờ báo để đón thời cơ.

Trung tướng Hồng Cư viết: “Theo luật pháp của chính quyền thực dân, muốn ra báo bằng tiếng Pháp, chỉ cần nộp trước tờ khai tên báo, chủ nhiệm, quản lý, nếu vi phạm pháp luật, những người này sẽ bị đưa ra tòa xét xử. Nhưng muốn xuất bản một tờ báo tiếng Việt, phải xin phép, thể lệ rất phiền phức và thường phải chờ đợi lâu.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp từng viết nhiều bài in trên Báo Tiếng dân. Ảnh tư liệu

May sao có tờ Hồn trẻ của Hướng đạo sinh, vì thua lỗ phải tạm ngừng xuất bản, chủ nhiệm báo sẵn sàng nhượng lại bản quyền. Anh Võ Nguyên Giáp bàn với anh Đặng Thai Mai và các giáo sư trường Thăng Long cùng nhau góp tiền để làm cho tờ báo sống lại với một nội dung hoàn toàn mới. Ngày 6-6-1936, tờ Hồn trẻ tập mới ra đời.

Có thể nói, đây là tờ báo tiếng Việt đầu tiên công khai cổ động đấu tranh cho các khẩu hiệu dân sinh, dân chủ, đòi đại xá chính trị phạm, ủng hộ Mặt trận Bình dân Pháp và tập hợp nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân Việt Nam nhằm phản ánh với phái đoàn điều tra của Chính phủ Mặt trận Bình dân Pháp do Gô-đa cầm đầu sẽ sang Đông Dương. Báo rất được bạn đọc hoan nghênh, in ra không đủ bán. Học sinh Thăng Long tình nguyện đi bán báo và góp tiền ủng hộ báo. Báo ra đến số 5 thì bị nhà cầm quyền Pháp đóng cửa. Tuy nhiên, đây là tiếng chuông báo hiệu phong trào hoạt động báo chí công khai của Mặt trận Dân chủ Đông Dương trong thời gian 1936 - 1939”.

Ngày 16-9-1936, tờ báo tiếng Pháp Le Travail (Lao động) ra số đầu tiên. Đại tướng Võ Nguyên Giáp khi đó trở thành một biên tập viên chính, được phân công viết khá nhiều đề tài như cổ vũ Đông Dương đại hội, Mặt trận Dân chủ, thời sự quốc tế, đời sống nông dân với các cuộc đấu tranh ruộng đất như Cồn Thoi, những cuộc đấu tranh bãi công của thợ xẻ, thợ giày, thợ mỏ. Về thời gian này, Trung tướng Hồng Cư viết: “Anh Giáp làm việc rất hào hứng, mặc dù sức khỏe của anh không tốt cho lắm. Nghe tin có cuộc bãi công lớn của công nhân vùng mỏ, anh đã đạp xe đạp 200km từ Hà Nội về tới Cẩm Phả để viết bài đăng báo. Cuộc bãi công nổ ra ngày 13-11-1936 lúc đầu tại Cẩm Phả, với hơn một vạn thợ mỏ tham gia, sau một tuần lan ra khắp vùng mỏ với hơn năm vạn người tham gia. Chính quyền thực dân Pháp điều động lính lê dương về vùng mỏ, uy hiếp tinh thần thợ bãi công. Anh Giáp viết bài tố cáo đăng liên tiếp mấy số Báo Le Travail. Những bài báo này đã gây được sự chú ý của dư luận trong nước và cả ở Pháp, tạo ra sự ủng hộ đối với cuộc đấu tranh của thợ mỏ”.

Từ tháng 11-1936, Báo Le Travail đặt dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Xứ ủy lâm thời Bắc Kỳ liên Bắc Trung Kỳ qua Ban hành động nửa hợp pháp của Xứ ủy do xứ ủy viên Đặng Xuân Khu (Trường Chinh) phụ trách. Lúc này, Võ Nguyên Giáp là một thành viên cốt cán của Ban hành động. Thời gian làm việc tại Báo Le Travail, Võ Nguyên Giáp có một thiên phóng sự điều tra dài kỳ về cuộc sống của đồng bào ở những vùng bị lũ lụt. Tiếp đến là các tác phẩm: “Người ta bóc lột nông dân như thế nào?”, “Tô ruộng”, “Sự thật về Hiệp ước ngày 6-6-1884”, “Về tự do của các hội và đảng chính trị”...

Le Travail tồn tại được 7 tháng với 30 số báo. Ngày 16-4-1937, nhà cầm quyền thực dân Pháp ra lệnh đóng cửa. Sau khi báo Le Travail đóng cửa, Võ Nguyên Giáp cùng toàn bộ lực lượng biên tập viên, cộng tác viên chuyển sang Báo Tập hợp (Rassamblement). Lúc này, phong trào dân chủ đang lên mạnh, tên Tập hợp không còn thích hợp nên ngừng bản để cho ra đời Báo En Avent (Tiến lên-xuất bản số 1, ngày 20-8-1937). Lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam còn ghi nhớ sự kiện Võ Nguyên Giáp cùng với Đặng Thai Mai, Phan Thanh, Trần Đình Long, Vũ Đình Huỳnh, Nguyễn Văn Chất... vận động cho sự ra đời của Báo Notre Voix (Tiếng nói của chúng ta-số 1 ra ngày 1-1-1939). Võ Nguyên Giáp viết nhiều bài đăng trên Báo Notre Voix với bút danh Vân Đình và Hồng Thạch.

Ngoài việc viết bài cho Báo Notre Voix, Võ Nguyên Giáp còn viết bài đăng trên các báo: Thế giới của Đoàn Thanh niên dân chủ, Dân chúng-cơ quan của Trung ương Đảng...

Thời kỳ vận động dân chủ, Võ Nguyên Giáp tích cực, chủ động viết bài cho báo chí cách mạng, hết tờ này sang tờ khác, cho đến khi nổ ra Chiến tranh thế giới thứ hai, các báo chí cộng sản và cách mạng bị cấm xuất bản. Thời kỳ vận động dân chủ 1936-1939, Võ Nguyên Giáp viết báo chủ yếu bằng tiếng Pháp và đối tượng mà các tác phẩm của ông hướng tới chủ yếu là tầng lớp trí thức, học sinh, sinh viên.

Trong phong trào đấu tranh đòi tự do ngôn luận, Xứ ủy Trung kỳ đề xướng tổ chức Hội nghị Báo giới toàn xứ. Hội nghị họp vào ngày 27-3-1937 tại Đông Ba, Huế. Võ Nguyên Giáp thay mặt Báo Rassemblement và Hà Huy Giáp thay mặt Báo Tiếng trẻ vào Huế dự. Trở ra miền Bắc, ông báo cáo với Ủy ban và đề nghị Xứ ủy Bắc Kỳ cho tổ chức Hội nghị Báo giới toàn xứ theo gương của Trung Kỳ và thành lập Hội Ái hữu báo giới Bắc Kỳ. Võ Nguyên Giáp được trao nhiệm vụ cùng với các đồng chí: Khuất Duy Tiến, Trần Huy Liệu, Đào Duy Kỳ, Phan Tử Nghĩa tổ chức cuộc hội nghị này. Hội nghị lần thứ nhất của báo giới Bắc Kỳ họp ngày 24-4-1937 tại Hội quán CSA số 1 phố Sác-lơ Cu-li-ê (nay là Câu lạc bộ Thể dục thể thao Khúc Hạo). Hội nghị cử Võ Nguyên Giáp làm Chủ tịch và đồng chí Trần Huy Liệu làm Phó chủ tịch Ủy ban Báo chí.

Năm 1991, Đại tướng Võ Nguyên Giáp được Hội Nhà báo Việt Nam tặng Huy chương Vì sự nghiệp báo chí Việt Nam. Nhân dịp này, ông tâm sự: “Nghề báo là một nghệ thuật đầy hứng thú… Tính thời gian rất quan trọng. Có được tin sớm để đăng đã khó. Nhưng khó hơn nhiều là nghệ thuật đưa vấn đề đúng lúc, tác dụng sẽ được nhân lên gấp bội. Nội dung đương nhiên cần được bảo đảm chính xác, chặt chẽ, nhưng hiệu quả đối với người đọc thường lại do cách diễn đạt, trình bày quyết định. Bố cục không hợp lý sẽ làm giảm hiệu quả của một số báo có nhiều bài hay. Những bài chính, phụ, ngắn, dài, nặng, nhẹ, phải kết hợp với nhau một cách hữu cơ, tạo nên sự hài hòa như những màu sắc của một tác phẩm hội họa, mới mang lại hứng thú cho người đọc. Đặt tên cho một bài báo rất khó. Tôi thường mất nhiều thời gian cân nhắc, tìm những kiểu chữ thích hợp cho đầu đề một bài báo chỉ vài ba dòng. Dòng thứ hai thường quan trọng nhất, nhưng các dòng khác không thể coi nhẹ, vì phải góp phần tạo nên một chỉnh thể. Những kiểu chữ lớn, nhỏ, béo, gầy, đứng hoặc nghiêng - đều có vai trò và hiệu lực riêng của nó trên trang báo mà người làm báo không thể không biết tới.

Nghề làm báo hao tâm tổn trí, gian khổ nhưng người làm báo được đền bù xứng đáng là niềm vui khi thấy tác dụng và hiệu quả của tờ báo trong đông đảo bạn đọc”.

Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Đại tướng Võ Nguyên Giáp luôn luôn gắn với hoạt động báo chí, văn hóa. Nét nổi bật ở ông là người trực tiếp làm tất cả các khâu, các công việc của một người làm báo. Từ lãnh đạo báo giới, viết bài, tổ chức tòa soạn, đến cả phát hành báo chí… Ở Đại tướng Võ Nguyên Giáp, có một mối quan hệ đặc biệt giữa nghề văn và nghề võ, giữa nghệ thuật báo chí và nghệ thuật quân sự, giữa “nghệ thuật tổ chức thông tin” trong làm báo với “nghệ thuật bày binh bố trận” trong đánh giặc.

Nguyễn Văn Lâm (tổng hợp)

Nguồn: Báo Quân đội Nhân dân