Tin đồn trên mạng và điều trị ung thư

Năm 2020, Việt Nam xếp thứ 91/185 trên thế giới về tỷ suất mắc mới và thứ 50/185 về tỷ suất tử vong trên 100.000 người. Thứ hạng này tương ứng của năm 2018 là 99/185 và 56/185.

Mặt khác, báo cáo năm 2020 của Cơ quan nghiên cứu và phân tích toàn cầu (EIU) thuộc tạp chí The Economist về khả năng kiểm soát ung thư của 10 quốc gia thuộc châu Á Thái Bình Dương, đăng trên Sáng kiến ung thư thế giới cho thấy gần 70% bệnh nhân ung thư ở Việt Nam tử vong. Cũng theo báo cáo EIU, tại Việt Nam, ung thư đứng hàng thứ 2 (chiếm 17,9%) trong các trường hợp tử vong do nguyên nhân bệnh tật.

GS.TS Lê Văn Quảng, Giám đốc Bệnh viện K cho biết, bệnh ung thư đã và đang là gánh nặng trên toàn cầu, với hơn 19,2 triệu ca mắc mới, gần 10 triệu ca tử vong năm 2020. Tại Việt Nam, mỗi năm ước tính có 182.000 ca mắc mới ung thư, gần 123.000 ca tử vong.

Trong khi các đơn vị y tế chính thống nỗ lực truyền tải những thông tin thực tế có tính khoa học, thì những tin đồn về tác nhân gây ung thư, những bài thuốc, phương pháp điều trị "thần kỳ", … cũng xuất hiện tràn lan trên mạng. Không có khảo sát nào cho biết số ca bệnh gặp kết cục xấu vì theo các liệu pháp dân gian hay "lang băm", nhưng đoán chừng con số cũng không nhỏ.

Những tin đồn lan truyền trên mạng gây rất nhiều khó khăn cho các y bác sĩ trong việc khám và điều trị ung thư. Nhiều bệnh nhân do quá tin vào những thông tin trên mạng mà không nghe theo lời khuyên của bác sĩ, cuối cùng dẫn đến hậu quả đáng tiếc.

Trong khi các bác sĩ thường cố gắng giảng giải cho bệnh nhân hiểu về điều trị tiêu chuẩn trong tình huống căn bệnh, với nhiều bằng chứng khoa học nhất, mang lại khả năng thắng lợi cao nhất thì nhiều người bệnh lại nghĩ rằng "tiêu chuẩn" chỉ là kiểu "trung bình", kiểu "đại trà". Và họ muốn phương pháp nào đó đặc biệt hơn, thần kỳ hơn.

Đây cũng chính là lý do khiến Metamids quyết định cùng Thương hiệu sách y học MedInsight, Công ty Công nghệ eDoctor và Dự án Y học Cộng đồng tổ chức hội thảo online Ung thư và Tin đồn với sự tham gia của các BS chuyên gia trong chữa trị và dinh dưỡng trong điều trị căn bệnh này.

Tại sao căn bệnh ung thư lại có nhiều tin đồn? 

Mở đầu chương trình, các bác sĩ cùng giải thích cho độc giả tại sao căn bệnh ung thư lại có nhiều tin đồn xung quanh đến vậy.

Theo các bác sĩ, có nhiều lý do dẫn đến tình trạng này. Cho đến nay ung thư vẫn là căn bệnh có nhiều cần được nghiên cứu, tìm hiểu khám phá; thông tin về căn bệnh, cách chữa trị có nhiều thuật ngữ khó hiểu; cách điều trị căn bệnh này nhiều khi chưa mang lại hiệu quả như mong muốn; các bác sĩ và nhân viên y tế nhiều khi cũng không có đủ thời gian để giải thích hết các vấn đề cho người bệnh… nên người bệnh khi đi tìm thông tin về căn bệnh của mình có xu hướng tin vào những thông tin đơn giản, dễ hiểu nhưng không hẳn chính xác, thậm chí sai lệch… và nhiều người rất dễ tin vào tin đồn.

Về tác hại của tin đồn, TS. BS Phạm Tuấn Anh - Phó Trưởng khoa Điều trị theo yêu cầu, Bệnh viện K và TS. BS. Phạm Nguyên Quý hiện là bác sĩ điều trị tại Khoa Ung thư nội, Bệnh viện Trung ương Kyoto Miniren, nghiên cứu viên tại Khoa Y, Đại học Kyoto cùng chung quan điểm: Bệnh nhân không biết ung thư được phát hiện sớm hoặc một số loại ung thư có thể đáp ứng tốt với một số phương pháp điều trị. Nhưng khi nghe theo tin đồn dùng thực phẩm chức năng hoặc thuốc nam, dược phẩm ko chính thống, vừa gây tốn kém cho bản thân và gia đình, vừa bỏ lỡ thời gian vàng điều trị.

TS. BS. Đào Thị Yến Phi, nguyên trưởng bộ môn dinh dưỡng, Giảng viên chính Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch, cố vấn chuyên môn hệ thống phòng khám Dinh dưỡng Nutrihome, Chuyên gia Y khoa của Công ty truyền thông Thái Quânthì cho biết: những tin đồn thất thiệt về dinh dưỡng trong ung thư khiến nhiều bệnh nhân tuân theo các chế độ dinh dưỡng không đúng/sai lệch, dễ dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng, suy kiệt của cơ thể, suy giảm chức năng của các cơ quan, khiến ung thư tiến triển, gây khó khăn cho quá trình điều trị, và tốn tiền vô ích của người bệnh.

4 tin đồn hay gặp nhất về ung thư

BS. TS. Phạm Tuấn Anh đã chia sẻ về bốn tin đồn hay gặp nhất về ung thư. Thứ nhất là quan điểm “ung thư là bệnh nan y không điều trị được, có nghĩa mang bản án tử hình.

Với quan điểm này, TS. BS. Tuấn Anh cho biết, mỗi bệnh nhân là một trường hợp khác nhau. Với các tiến bộ y học ngày nay có thể chữa khỏi hoặc có thể kéo dài sống thêm đáng kể tuỳ loại ung thư, giai đoạn bệnh và đặc điểm sinh học. Một số loại bệnh ung thư có tỉ lệ khỏi bệnh hơn 5 năm vượt quá 90% nếu phát hiện ở giai đoạn sớm như ung thư tuyến giáp, ung thư vú, ung thư tiền liệt tuyến, ung thư đại tràng… Vì vậy, tin đồn này là không hề đúng.

Thứ hai là quan điểm “Đụng dao kéo sẽ làm bệnh lan tràn nhanh và tử vong sớm hơn”. Thực tế, hiện tượng này xảy ra do nhiều nguyên nhân như phẫu thuật thất bại, tai biến phẫu thuật, phẫu thuật quá giai đoạn, quá chỉ định. Hoặc bệnh nhân được phẫu thuật triệt căn thuận lợi, nhưng bệnh vẫn có thể tái phát do đây là bản chất căn bệnh ung thư người bệnh mắc phải là ác tính, khó tránh khỏi di căn. Hoặc sau khi phẫu thuật triệt căn, bệnh nhân không được điều trị bổ sung một cách bài bản để chữa trị tốt nhất căn bệnh.

Thứ ba là quan điểm “Ung thư là do nghiệp báo”. Thực tế, ung thư hình thành do các tế bào tiếp xúc với các tác nhân gây ung thư, gây thương tổn không hồi phục được cho DNA của tế bào. Các tế bào bất thường nhân lên không kiểm soát được, xâm lấn phá hủy các tổ chức xung quanh và di căn đến nhiều cơ quan khác nhau. Trong đó, một số tác nhân gây ung thư có thể thay đổi và dự phòng được như hút thuốc, uống rượu, lối sống ít vận động, thói quen ăn uống không lành mạnh, sinh hoạt tình dục không an toàn, không tiêm phòng viêm gan B và tiếp xúc quá nhiều với ánh nắng mặt trời…

Có những yếu tố nguy cơ không thể thay đổi được là tuổi tác, các yếu tố di truyền và rối loạn nội sinh… Với hầu hết bệnh nhân, bác sĩ không thể đưa ra chẩn đoán nguyên nhân vì không thể hồi cứu hết các tác nhân, yếu tố nguy cơ mà người bệnh phơi nhiễm trong toàn bộ đời sống.

Bên cạnh đó, ô nhiễm môi trường, an toàn thực phẩm là những vấn đề lớn của xã hội đang góp phần khiến tỷ lệ mắc bệnh ung thư gia tăng, là vấn đề mà các cá nhân nhỏ lẻ hầu như không thể tự mình giải quyết được. Vì vậy, bệnh nhân không nên tin theo tin đồn, quan điểm này, bởi tin theo nó sẽ càng tạo ra tâm lý đau buồn, chán nản, gây ảnh hưởng không tốt đến sức khỏe và quá trình điều trị

Thứ tư là tin đồn: PET/CT phát hiện sớm ung thư. Thực tế, PET/CT không phù hợp với tiêu chuẩn của xét nghiệm sàng lọc phát hiện sớm. Vì vai trò chủ yếu của PET/CT là đánh giá giai đoạn ung thư hay mức độ lan tràn của bệnh, đặc biệt là đánh giá di căn, trên bệnh nhân đã có chẩn đoán mô bệnh học là ung thư.  PET/CT cũng được sử dụng trong đánh giá đáp ứng điều trị và theo dõi tái phát, tiển triển sau kết thúc điều trị.

Trên đối tượng chưa có chẩn đoán mô bệnh học ung thư, giá trị của PET/CT rất thấp, giá trị chẩn đoán của PET/CT cũng không phải là 100%. Vì vậy bệnh nhân không nên nghe theo tin đồn mà đua nhau đi thực hiện PET/CT để phát hiện sớm ung thư, vừa tốn tiền, vừa không đem lại hiệu quả tốt như mong muốn.

Những tin đồn thường được nhiều người lan truyền nhất liên quan đến dinh dưỡng trong ung thư

TS. BS. Yến Phi chia sẻ những tin đồn thường được nhiều người lan truyền nhất liên quan đến dinh dưỡng trong ung thư

Thứ nhất là quan điểm không ăn bột, đường vì cho rằng đây là dinh dưỡng chủ yếu của tế bào ung thư. Thực tế đường là glucose, công thức hóa học là C6H12O6 kết hợp với Oxy (O2) thì sẽ tạo ra khí CO2 + nước và năng lượng. CO2 sẽ được cơ thể thải ra qua đường thở, nước được tái sử dụng hoặc thải ra qua đường tiểu, năng lượng thì được cơ thể sử dụng.

Vì vậy có thể nói đường là loại thực phẩm sạch đối với cơ thể, nó không tạo ra chất thải. Thực tế tế bào trong cơ thể cũng có khuynh hướng sử dụng đường đầu tiên, để bảo vệ tế bào, giúp cơ thể sạch sẽ

Nếu không ăn đường, cơ thể bắt buộc phải sử dụng đạm trong cơ thể, làm tăng chất thải giàu Nitơ, tăng tải gan thận, gây độc cho cơ thể. Nếu không có đạm, thì cơ thể phải dùng đến chất béo, làm tăng keton, toan hóa toàn cơ thể. Và như vậy, không có đường thì cơ thể sẽ có nhiều chất độc hơn. Tế bào bình thường cần đường, đạm béo. Tế bào ung thư cũng vậy, thậm chí nó còn ăn đạm và béo khỏe hơn tế bào thường. Vì vậy, thông tin kiêng ăn bột, đường khi bị ung thư là thông tin sai.

Thứ hai là tăng cường ăn các thực phẩm kiềm hóa. Ở đây có sự nhầm lẫn rất lớn. Trong cơ thể nồng độ PH bình thường an toàn chỉ ở mức 7,34 đến 7,38. Cao hay thấp quá mức này cũng đều gây hại cho cơ thể, thậm chí có thể khiến người bệnh chết.  Vì vậy, dù ăn hay uống thực phẩm có độ kiềm như thế nào đi chăng nữa, thì cơ thể vẫn phải giữ độ PH ở mức cân bằng như kể trên. Và việc tăng cường sử dụng các thực phẩm kiềm hóa không có nhiều ý nghĩa trong việc chữa trị ung thư.

Thứ ba là quan điểm khi bị ung thư không ăn thức ăn có nguồn gốc động vật, chỉ ăn chay, ăn thức ăn từ thực vật. Thực tế, nói một cách đơn giản khi ăn một trái chuối, thì cơ thể sẽ chuyển hóa trái chuối này thành năng lượng cũng như các thành phần cần thiết khác cho cơ thể.

Việc không ăn thức ăn có nguồn gốc động vật không có nhiều ý nghĩa trong việc bảo vệ tế bào của cơ thể. Chưa kể trong thức ăn có nguồn gốc động vật sẽ cung cấp một số chất dinh dưỡng thiết yếu, mà quá trình tiến hóa khiến con người không thể chuyển hóa tất cả các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể chỉ thuần túy từ nguồn thực vật như con bò hay con nai được.

Thứ tư  là quan điểm ăn thực phẩm thô, sống khi bị ung thư. Xem lại lịch sử loài người thì có câu nói rất nổi tiếng con người bắt đầu tiến hóa khi bắt đầu tìm ra lửa và nấu chín thức ăn. Chúng ta càng tiến hóa thì việc nấu chín thức ăn càng giúp chúng ta tiêu hóa dễ dàng hơn. Chưa kể nếu bị ung thư hệ tiêu hóa, thì việc ăn các thức ăn sống, thô làm chà sát liên tục, có thể gây tổn thương, kích thích tế bào ung thư phát triển.    

Thứ năm là quan điểm nhịn ăn để bỏ đói tế bào ung thư. Thực tế, quan sát một tế bào ung thư sẽ thấy số lượng mạch máu nuôi dưỡng nó lớn hơn rất nhiều so với tế bào bình thường khác. Nên khi nhịn ăn để bỏ đói tế bào ung thư thì tế bào ung thư sẽ không bị chết đói trước tiên mà sẽ là các tế bào bình thường khác.

Theo BS Yến Phi, chế độ ăn uống cần dựa trên cơ chế sinh lý của tế bào, đa dạng nguồn thực phẩm để cung cấp đầy đủ năng lượng, nguồn dưỡng chất giúp cơ thể khỏe mạnh, đủ sức để đáp ứng quá trình điều trị chống lại bệnh tật.

Tìm kiếm thông tin đúng, kiểm chứng thông tin trong quá trình điều trị căn bệnh

TS. BS. Phạm Nguyên Quý chia sẻ về cách tìm kiếm thông tin đúng, kiểm chứng thông tin trong quá trình điều trị căn bệnh này.

Theo BS Quý, người bệnh cần xác định rõ mình cần biết những thông tin gì. Và cần nhớ rằng người nắm nhiều thông tin nhất là bác sĩ phụ trách điều trị cho mình. Vì vậy, cần liệt kê đầy đủ các câu hỏi và hỏi các câu hỏi quan trọng nhất trước tiên trong quá trình gặp gỡ trao đổi với bác sĩ. Khi hỏi ý kiến của bác sĩ/NVYT khác thì cần cung cấp đầy đủ các thông tin để có được lời khuyên tốt nhất. Cần đặc biệt lưu ý khi nghe lời khuyên từ người quen, khi tìm thông tin trên mạng, nhất là các thông tin liên quan thực phẩm chức năng và liệu pháp thay thế-bổ sung)

Độ xác thực của thông tin phụ thuộc vào Tác giả (tên, chức danh, chuyên môn…), nguồn lưu hành bài viết (tên miền, mục đích ngầm), ngày tháng cập nhật, nội dung bài viết, xếp hạng độ tin cậy.

Có 7 đặc điểm phân biệt thông tin điều trị “rởm” bao gồm: Lời quảng cáo hay, Chứa đựng thuyết âm mưu, Nội dung khẳng định loại ung thư nào cũng có tác dụng, Bằng chứng là cảm nhận của bệnh nhân, Phương pháp điều trị đơn giản, Thành phần từ thiên nhiên, Chú trọng khả năng tăng cường khả năng miễn dịch

BS Quý đưa ra các website cung cấp thông tin uy tín về ung thư tại trên thế giới cũng như tại Việt Nam. Trong đó tại Việt Nam có thể kể ra 6 website uy tín của các tổ chức: Tổ chức Y học cộng đồng, Bệnh viện ung bướu Hà Nội, Viện ung thư quốc gia, Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu Bệnh viện Bạch Mai Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, Tổ chức Ruy Băng Tím…

BS Quý cũng cho biết: Qua nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực hướng dẫn và giáo dục y khoa, tư vấn cho nhiều bệnh nhân ung thư, Tổ chức Y học cộng đồng và bạn bè đã nhận ra một vấn đề lớn cần cải thiện tại cộng đồng là Thiếu kiến thức nền tảng về ứng phó với ung thư.

Vì thiếu hụt kiến thức, cộng thêm tâm lý hoang mang và thiếu tư vấn kịp thời từ nhân viên y tế, bệnh nhân cùng người thân thường lo lắng và hay tìm lời khuyên từ những người xung quanh hoặc ...trên mạng. Tuy nhiên, số người hiểu đúng về ung thư và biết cách tư vấn thích hợp trong cộng đồng vẫn chưa nhiều, dễ dẫn tới tình trạng tư vấn lạm quyền hoặc tư vấn sai làm tiền mất tật mang. Sự lan truyền không kiểm soát của tin giả, tin đồn về ung thư tại Việt Nam cũng góp phần gây hại cho nhiều người bệnh.

Hơn bao giờ hết, giúp những bệnh nhân đang chao đảo tinh thần hiểu biết hơn về ung thư và điều trị ung thư là điều cấp thiết để họ có thể ra những quyết định sáng suốt trong hành trình của mình. Hiểu biết đúng về điều trị ung thư cũng giúp bệnh nhân phối hợp tốt hơn với các y bác sĩ để đạt được kết quả điều trị tốt nhất và giảm thiểu, phòng ngừa ảnh hưởng của tác dụng phụ lên sinh hoạt hằng ngày. Hiểu biết đúng về dinh dưỡng cũng giúp người bệnh bớt lo lắng về những tin đồn thất thiệt, giảm tốn kém tài chính vô ích nhưng vẫn đảm bảo được chất lượng cuộc sống tốt nhất có thể.

Nhằm đáp ứng phần nào nhu cầu tìm kiếm thông tin đa dạng về ung thư, và chung tay kết nối các địa chỉ hỗ trợ bệnh nhân uy tín trên toàn quốc để người bệnh có thêm “người đồng hành”, Tổ chức Y học cộng đồng đã cho ra đời hai tác phẩm đầu tay với nỗ lực của nhiều tác giả gồm cuốn sách: “Cẩm nang cho bệnh nhân và người thân” và “Dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư”.

Mặc dù ra mắt độc giả chưa lâu, nhưng hai cuốn sách được các bác sĩ, chuyên gia trong ngành đánh giá rất cao vì tính hữu dụng của nó với bệnh nhân; cũng như giúp đỡ các y bác sĩ trong quá trình trao đổi với người bệnh.

Trong phần 2 của hội thảo, các bác sĩ trả lời nhiều câu hỏi được độc giả đặt ra như thực phẩm dinh dưỡng Fucoindan có tác dụng thực sự trong việc điều trị ung thư hay không, sử dụng sữa như thế nào trong quá trình điều trị ung thư…

Thông điệp chung mà các bác sĩ nhắn gửi đến bệnh nhân là: bất cứ loại thực phẩm hay phương pháp hỗ trợ nào nếu thực sự có hiệu quả thì đều đã được các chuyên gia y tế đưa vào quá trình điều trị chính thống. Ngược lại người bệnh cần phải tỉnh táo trước những thông tin không có bằng chứng chứng minh rõ ràng tính hiệu quả của nó.

Người bệnh cũng nên tin tưởng ý kiến và quyết định của các y bác sĩ, chuyên gia bởi những lời khuyên, quyết định của họ không phải ngẫu nhiên mà có được; tất cả họ đều phải trải qua quá trình học tập, nghiên cứu… lâu dài.

Điều đáng nói, sự phát triển của công nghệ đang mang lại sự hỗ trợ tuyệt vời cho mỗi người. Và những người quan tâm đến chủ đề này có thể tiếp tục theo dõi cũng như xem lại các chương trình MedTalks với sự tham gia chia sẻ quý báu của các chuyên gia đầu ngành trên trang Facebooks của các đơn vị tổ chức, để trang bị những kiến thức hữu ích nhất cho bản thân và gia đình.

 ND