“Nạn” sao chép trên báo mạng điện tử

Hệ lụy không nhỏ

Việc sử dụng lại tin, bài, ảnh của các báo trong nước mà không xin phép, không ghi rõ nguồn gốc, không trả nhuận bút cũng xảy ra ở hầu hết các tờ báo mạng điện tử. Nhiều khi những tin, bài này bị biến dạng khiến bản thân chủ nhân (tác giả) của chúng cũng khó nhận ra “đứa con tinh thần” của mình.

Để “câu” người đọc nên nhiều tờ báo mạng điện tử luôn “đau đầu” để tìm cách giật lại tít, viết lại sa-pô và thậm chí là toàn bộ nội dung.

Ví dụ: Bài Cha hành hạ hai con gái dã man có sa-pô gốc là: “Chính quyền địa phương đang giám sát, nếu người cha này tiếp tục đánh con thì sẽ xử lý hình sự”. Tuy nhiên, nó đã được thay đổi thành "Trói hai con cho kiến đốt... thắt cổ, rồi quẳng xuống ao và sa-pô là: “Có lần ba đánh cháu bị thương ngay trán và bất tỉnh, sau đó ba thắt cổ, ba thả cho tắm rửa nhưng không cho ăn... Có lần ba thắt cổ hai chị em rồi quẳng xuống ao gần nhà, hàng xóm phải lội xuống cứu hai chị em con...”.

Không ít nhà báo còn ngang nhiên sao chép một phần hoặc toàn bộ tác phẩm của người khác rồi biến thành bài của mình. Đây là hành vi vi phạm đạo đức nghề nghiệp và bản quyền tác giả. Ở các nước phát triển, vấn đề này được coi là rất nghiêm trọng, có thể dẫn đến kiện tụng, gây thiệt hại rất lớn cho tờ báo vi phạm. Cách đây mấy năm, một tờ báo ở Mỹ bị tờ VietMercury kiện, phải bồi thường khá nhiều tiền chỉ vì ăn cắp một câu trong bài viết của họ.

Việc sao chép toàn bộ tác phẩm của người khác dù sao cũng dễ bị phát hiện. Tuy nhiên, có một số dạng sao chép khó phát hiện hơn. Ví dụ việc phóng viên “chịu khó” ngồi nghe hoặc đọc lại toàn bộ nội dung một cuộc phỏng vấn trực tuyến nào đó rồi ghi chép, biên tập và sáng tạo thành một bài của riêng mình (do mình khám phá, phỏng vấn). Hay việc copy một phần thông tin từ bài viết trước về cùng chủ đề, chỉnh sửa cho phù hợp với thời gian hiện tại là đã có một tác phẩm mới.

Hiện tượng phóng viên khi viết về một vấn đề nào đó, nhưng không đủ thông tin nên đã tìm kiếm trên mạng hoặc trên sách báo để “đắp thịt” cho bài viết của mình dày dặn và hấp dẫn hơn nay đã trở nên phổ biến.

Có thể truy cập vào một vài tờ báo mạng điện tử, so sánh các bài viết cùng một chủ đề sẽ thấy nhiều bài chỉ khác nhau về tít, còn nội dung thì tương tự, hoặc giống nguyên xi hoặc thay đổi đôi chỗ. Đây là hành vi vi phạm đạo đức rất tinh vi, tác giả và độc giả cũng khó lòng phát hiện ra.

Có một thực tế là mặc dù hiện tượng vi phạm bản quyền bằng hình thức này hay hình thức khác diễn ra hàng ngày, nhưng rất hiếm khi có sự lên tiếng, phản hồi của tác giả. Số lượng tin, bài lớn và sự luân chuyển thông tin không ngừng trên mạng đã khiến họ chẳng mặn mà với việc làm rõ trắng đen của những thông tin bị “ăn cắp”. Chính sự “bao dung”, dung túng của chủ nhân những tin, bài bị sửa đã tạo điều kiện cho nhiều tờ báo mạng điện tử tranh thủ “làm thả cửa” và lâu dần thành lệ, không còn nghĩ đấy là tật xấu nữa.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên có nhiều. Một phần, do sự lỏng lẻo trong các quy định luật pháp về bản quyền tác phẩm và bảo vệ bản quyền; do việc sao chép thông tin trên mạng quá dễ dàng; xuất phát từ thực tế thiếu hụt về thông tin, nhân lực của các báo. Bên cạnh sự vô tư của những tác giả có tác phẩm bị sao chép và sự dễ dãi của công chúng khi đón nhận những thông tin bị sao chép. Nguyên nhân sâu xa, cốt lõi nhất chính là ý thức về bản quyền tác phẩm và tôn trọng bản quyền tác phẩm của mỗi phóng viên, biên tập viên và ban biên tập... Một điều đáng buồn là không ít phóng viên, biên tập viên cho rằng, việc làm trên không vi phạm luật và đạo đức nghề nghiệp. Phần nhiều những người này còn rất trẻ, có thế mạnh về ngoại ngữ, nhưng không được đào tạo cơ bản về báo chí.

Thực tế trên đã trở thành thói quen của nhiều tờ báo mạng điện tử dù đó là tờ có lịch sử phát triển lâu đời hay tờ báo non trẻ. Điều này thể hiện sự yếu kém về chuyên môn, hạn chế về đạo đức nghề nghiệp, không tôn trọng bản thân và công chúng báo chí. Nếu những vi phạm hiện nay không được giải quyết, chắc chắn những hệ lụy từ vấn đề này sẽ là vật cản cho sự phát triển của báo mạng điện tử Việt Nam./.

Nguồn: PGS,TS. Nguyễn Thị Trường Giang/ Tạp chí Người làm báo (nguoilambao.vn)